Niniejsza książka jest próbą teoretycznego podjęcia zagadnienia wykluczania i przedstawienia z perspektywy filozoficznej czterech problemów, jakie zarysowują się czy wręcz narzucają w trakcie lektury Wykluczania autorstwa Zbigniewa Kwiecińskiego. Kończąc wprowadzenie do książki - raportu z badań longitudinalnych dotyczących wykluczania uczniów z dostępu kultury symbolicznej- toruński socjolog edukacji napisał: Pozostaje ona [ta książka - przyp. P. K.] raportem z badań empirycznych, w którym świadomie nie podejmuję szeregu cisnących się pytań teoretycznych, ideologicznych i praktycznych o źródła nierówności społecznych pośredniczonych poprzez szkolnictwo, o ocenę ich funkcjonalności czy niesprawiedliwości, o możliwości powszechnego wyrównywania szans dostępu do kultury symbolicznej z udziałem edukacjidostępnej przez całe życie *1.Następnie, w ostatnim zdaniu wprowadzenia, autor zwrócił się z wyraźnym apelem do czytelników:Niechże ten raport pozostanie źródłem dla dyskusji i stawiania pytań bardziej, niż gotową na nie odpowiedzią *2.W niniejszej książce zatytułowanej Wykluczanie jako problem filozofii edukacji autor podejmuje dyskusję na ten temat i stawia kilka istotnych z filozoficznego punktu widzenia pytań.Wykluczanie należy do najbardziej eksploatowanych heurystycznie pojęć współczesnej socjologii, pedagogiki i politologii... *1 Z. Kwieciński, Wykluczanie, Wyd. UMK, Toruń 2002, s. 7.*2 Tamże

Rozdział 1 * Przedmiot badań – różne podejścia * 1.1. Źródła problematyki wykluczania * 1.2. Rekonstrukcja głównych punktów * Wykluczania i Nieuniknionego? * 1.2.1. Wykluczanie * 1.2.2. Nieuniknione? * 1.3. Wykluczanie w ujęciu filozofii edukacji * 1.3.1. Wykluczanie i normalizacja * 1.3.2. Wykluczanie i marginalizacja * 1.4. Wykluczanie w ujęciu pedagogiki społecznej * 1.4.1. Podejście ilustracyjne * 1.4.2. Podejście metodologiczne * 1.4.3. Podejście filozofujące * 1.5. Wykluczanie w ujęciu socjologii edukacji * 1.5.1. Reprodukcja struktury społecznej * 1.5.2. Międzynarodowy Program Oceny * Umiejętności Uczniów (PISA) * Podsumowanie * Rozdział 2 * Nieuchronność różnicy * 2.1. Moralność zamknięta i wykluczanie * 2.1.1. Nastawienie na dobro grupy * 2.1.2. Przyzwyczajenie * 2.1.3. Konieczność * 2.1.4. Jednostka i grupa * 2.2. Historia wychowania jako historia wykluczania * 2.2.1. Wykluczanie jako fakt * 2.2.2. Wykluczanie jako norma * 2.2.3. Wykluczanie jako delikt * 2.3. Warunki możliwości wyeliminowania wykluczania * 2.3.1. Trwałość i przemijalność wykluczania * 2.3.2. Kulturowy sprzeciw wobec wykluczania * Podsumowanie * Rozdział 3 * Sprawiedliwość i usprawiedliwienie * 3.1. Sprawiedliwość jako bezstronność * 3.1.1. Zasada równej wolności i zasada dyferencji * 3.1.2. Sprawiedliwość i prawo do nauki * 3.2. Społeczne granice prawa do sukcesu * 3.2.1. Wykluczanie jako błąd i wykluczanie jako koszt * 3.2.2. Usprawiedliwienie wykluczania * 3.3. Demokracja i dyskursy edukacyjne * 3.3.1. Dyskurs konserwatywny * 3.3.2. Dyskurs elitarystyczny * 3.3.3. Dyskurs liberalny * 3.3.4. Dyskurs właściwy dla demokracji uczestniczącej * Podsumowanie * Rozdział 4 * Przebudzanie świadomości * 4.1. Wykluczanie jako błąd nauczycieli * 4.1.1. Wykluczanie a niepowodzenia szkolne * 4.1.2. Błąd nauczycieli i reprodukcja społeczna * 4.2. Akt przebudzenia świadomości * 4.2.1. Nauczyciele jako ludzie radykalni * 4.2.2. Świadomość istoty wykluczania * 4.3. Przebudzenie świadomości w praktyce edukacyjnej * 4.3.1. Przebudzenie świadomości jako akt poświęcenia * 4.3.2. Uśpiona świadomość wykluczanych * 4.3.3. Kształcenie nauczycieli * Podsumowanie * Rozdział 5 * Profesjonalizm i etyka * 5.1. Praca nauczyciela jako powołanie i zawód * 5.1.1. Dwa modele pracy nauczyciela * 5.1.2. Powołanie, zawód i wykluczanie * 5.2. Profesjonalizacja i etyka * 5.2.1. Nauczyciele jako profesjonaliści * 5.2.2. Etyka pracy nauczycielskiej * 5.3. Etyka powinności i etyka cnoty * 5.3.1. Etyka powinności * 5.3.2. Etyka cnoty * 5.3.3. Nauczyciel między powinnością a cnotą * 5.4. Supererogacja: wykluczanie i hojność * 5.4.1. Hojność jako „coś więcej” * 5.4.2. Granice hojności * Podsumowanie * * Zakończenie. Wykluczanie i dylematy * myślenia oświeceniowego * Wnioski * Próba syntezy * Punkty orientacyjne * Pytania podstawowe * Idea równości * Sprawczość nauczycieli * Powrót do etyczności * Bibliografia * Literatura źródłowa * Artykuły i czasopisma * Źródła internetowe * Summary * Indeks nazwisk * Indeks rzeczowy