Zagadnienia dotyczące kształcenia zdolnych dzieci i zdolnej młodzieży kojarzone są najsilniej z kształceniem odbywającym się w szkole. I chociaż sporo zajęć, w których te dzieci uczestniczą, organizuje się także poza szkołą, np. w młodzieżowych domach kultury czy klubach, to trudno nie uznać, że oczekiwania i nadzieje, jakie wiąże się z działalnością szkoły w zakresie rozwijania zdolności, są zrozumiałe i w pełni naturalne.Ale trzeba też przyznać, że te nadzieje i oczekiwania spełnione są jak dotąd w skromnym stopniu. To zaś skłania do poszukiwania lepszych niż obecnie stosowane sposobów kształcenia szkolnego uczniów zdolnych.Celem pracy jest znalezienie odpowiedzi na powyższe zagadnienia, jak i przedstawienie realiów polskiej szkoły pod względem organizacji procesu kształcenia ukierunkowanego na rozwój ucznia zdolnego. Badaniami objęte zostały gimnazja będące osobnym szczeblem kształcenia, nazywanym ponadpodstawowym, skupiające młodzież w istotnym dla niej samej etapie rozwojowym, okresie adolescencji, w którym tempo zdolności umysłowych bardzo się zmienia (wzrasta bądź maleje) i tym samym wymaga stymulacji.W I rozdziale pracy chcę zwrócić uwagę na szerokie rozumienie pojęć zdolności i ucznia zdolnego oraz przedstawić krótki rys historyczny koncepcji i sposobów kształcenia ucznia zdolnego (rozmaitych metod, środków i form organizacyjnych nauczania i uczenia się) w wielu krajach, które porównam z naszym krajem.W II rozdziale pracy, opierając się na literaturze oraz wynikach badań pedagogicznych i psychologicznych dotyczących zagadnienia sposobów czy strategii kształcenia uczniów zdolnych, przedstawiam możliwości zaspokajania potrzeb uczniów zdolnych we współczesnej szkole pod kątem uwarunkowań dydaktyczno-wychowawczych, a w szczególności zaspokajania potrzeb ucznia zdolnego w świetle obowiązującego prawa oświatowego przez zajęcia prowadzone na podstawie szeroko pojętej zasady indywidualizacji, dostosowanie zakresu i tempa uczenia się do indywidualnych możliwości i potrzeb, programów indywidualnego kształcenia, zróżnicowanie treści, metod i form pracy lekcyjnej i pozalekcyjnej oraz przygotowanie nauczyciela do pracy z uczniem zdolnym.Kolejne rozdziały pracy stanowią plan i charakterystykę terenu badań, ich przebieg, wyniki i wnioski. Wyjaśniam zarówno fakty wykryte w trakcie badań, jak i dokonuję oceny oraz określam oddziaływania dydaktyczno-wychowawcze pod kątem pracy z uczniem zdolnym; ustalam również wskazówki do praktyki szkolnej.Prezentowana publikacja powstała na podstawie rozprawy doktorskiej napisanej na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Skoncentrowano się w niej na założeniach teoretycznych i metodologicznych oraz analizie jakościowej i ilościowej wyników badań empirycznych. Stanowiły one podstawę sformułowania wniosków dotyczących praktyki edukacyjnej w zakresie podejmowania takich działań dydaktycznych, które zaspokajając potrzeby edukacyjne uczniów zdolnych, nie zmarnują ich talentów.

Wstęp * Rozdział 1 * Zdolności i kształcenie ludzi zdolnych w świetle dotychczasowych badań * 1.1. Analiza pojęcia zdolności * 1.2. Teorie inteligencji i twórczości * 1.3. Analiza podstawowych pojęć o uczniach zdolnych * 1.4. Koncepcje i sposoby kształcenia uczniów zdolnych * Krótki rys historyczny * Rozdział 2 * Modelowe założenia rozwijania zdolności ucznia * 2.1. Podstawa prawna opieki nad uczniem zdolnym MENiS * oraz podstawa programowa kształcenia ogólnego dla gimnazjów MENiS * 2.2. Zróżnicowane treści i programy kształcenia w pracy z uczniem zdolnym * 2.3. Metody i formy pracy z uczniem zdolnym * 2.4. Funkcje nauczyciela i ucznia zdolnego w procesie kształcenia * Rozdział 3 * Metodologiczne podstawy badań * 3.1. Cele badań, problemy i hipotezy badawcze * 3.2. Charakterystyka zmiennych i wskaźników * 3.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze * 3.4. Organizacja, przebieg i teren badań * Rozdział 4 * Charakterystyka terenu badań * 4.1. Charakterystyka badanych szkół * 4.2. Charakterystyka badanych uczniów * 4.3. Charakterystyka badanych nauczycieli * Rozdział 5 * Analiza wyników badań własnych * 5.1. Dokumentacja szkolna i zapisy regulujące podejmowanie działań mających na celu rozwijanie zdolności uczniów * 5.2. Sposoby rozpoznawania uczniów zdolnych przez nauczycieli * 5.3. Nauczycielskie przygotowanie i planowanie lekcji z uczniem zdolnym * 5.4. Metody i formy pracy lekcyjnej sprzyjające rozwijaniu zdolności uczniów * 5.5. Formy zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych sprzyjające rozwijaniu zdolności uczniów * 5.6. Motywowanie uczniów do nauki szkolnej przez nauczycieli * 5.7. Wdrażanie uczniów do samokształcenia przez nauczycieli * Zakończenie i wnioski * Załączniki * Bibliografia