Uczeni muszą pisać; studenci też. Wynika to z charakteru i pozycji społecznej instytucji naukowych: utrzymywane kosztem podatników, wobec tychże odpowiadają za swą działalność. Publikacje zawierające wyniki badań, podobnie jak publiczne obrony prac doktorskich, umożliwiają społeczną kontrolę nauki, niezbędną dla sprawdzenia, czy jakieś działania naukowe nie są skierowane przeciwko społeczeństwu. Tekst naukowy stanowi też źródło informacji dla praktyków, popularyzatorów nauki i wszystkich zainteresowanych danym problemem. Przede wszystkim jednak prace naukowe, wraz z odpowiednią ich formą, ułatwiają wymianę informacji w ramach samej nauki. Cała nasza wiedza naukowa możliwa jest dzięki temu, że uczeni ją publikują, przede wszystkim w formie pisemnej. Nauka jest po prostu zjawiskiem społecznym, z czego wynika zasada jawności i szerokiej dostępności jej wyników.Aby powyższe funkcje mogły być należycie spełnione przez tekst naukowy, musi on odpowiadać pewnym wymaganiom co do formy. Formalna postać tekstu zawsze wynika z jego przeznaczenia; na przykład tekst popularnonaukowy wygląda inaczej, niż artykuł przeznaczony dla specjalistycznego czasopisma. W tym poradniku zajmujemy się tekstem "technicznym", czyli przeznaczonym dla specjalistów. Tekstem specjalistycznym jest na przykład artykuł w Przeglądzie Psychologicznym lub w Studiach Psychologicznych. Typowym przykładem takiego tekstu - z punktu widzenia studenta jako autora - jest praca magisterska, praca roczna lub raport z badań, prowadzonych w ramach rozmaitych kursów z psychologii. Pewne informacje, zwłaszcza dotyczące stylu wypowiedzi, mogą miećjednak szersze zastosowanie, na przykład podczas przygotowywania prac seminaryjnych, esejów i innych "wypracowań" pisanych w czasie studiów. Z kolei nie do wszystkich rodzajów prac magisterskich nasze uwagi stosują się w równym stopniu. Zwłaszcza tzw. prace teoretyczne mogą wymagać innej struktury formalnej.Jako nauczyciele akademiccy z pewnym stażem odnosimy często wrażenie, że studenci mają problemy z poprawnym formułowaniem myśli w formie pisemnej, niezależnie od poziomu naukowego ich prac. Tymczasem tekst naukowy musi być bardzo dobrze napisany, aby umożliwiał rzetelną ocenę wartości przedstawianych badań, jak też ocenę kompetencji samego autora. Nie oznacza to, iż tekst taki ma być "upiększany" wymyślnymi figurami stylistycznymi, ani że musi być bardzo łatwy w czytaniu; zgodnie z receptą Einsteina, powinien być tak prosty, jak to możliwe, ale nie prostszy. Należy zatem pisać go w taki sposób, aby jego lektura nie była dla czytelnika łamigłówką ani męczarnią, bo to - poza wszystkim - obniża ocenę pracy. Co więcej, specjalista w danej dziedzinie - po przeczytaniu artykułu, raportu lub pracy magisterskiej - powinien być w stanie powtórzyć opisane tam badania. Jeśli nie może tego uczynić, oznacza to, że tekst nie ma charakteru naukowego, ponieważ ważną cechą nauki jest możliwość replikacji wyników, a tym samym - niezależnej ich weryfikacji. Wbrew pozorom, napisanie raportu, który pozwoliłby czytającemu na dokładne powtórzenie badań, nie jest zadaniem prostym i wymaga dużej staranności w pracy nad tekstem.Społeczność naukowa wypracowała i stosuje w praktyce pewne standardowe zasady formalne, które obowiązują wszystkich autorów prac naukowych. Dotyczą one stylu wypowiedzi, kolejności określonych fragmentów tekstu, sposobu cytowania literatury, zamieszczania tabel itd. Takie standardy są ściśle przestrzegane w periodykach naukowych, a czytelnicy i redaktorzy tak już do nich przywykli, że nie akceptują prac nie spełniających odpowiednich wymagań formalnych. Student powinien zdawać sobie sprawę, że nie tylko jego się ocenia: jego nauczyciele są bowiem oceniani, jako autorzy prac wysyłanych do druku, w sposób bezlitosny i często nieodwołalny. Artykuł nadesłany do druku oceniany jest ze wzglądu na wiele kryteriów, ale na samym początku - ze względu na formę; dzieła nie mieszczące się w standardzie po prostu nie są czytane. Dlatego też warto uświadomić sobie, że znaczna część oceny za pracę magisterską lub seminaryjną jest oceną za formę. Na ocenę wpływa też oczywiście - a może przede wszystkim - zawartość treściowa pracy, ale tym nie będziemy się tu zajmować. Jest to zadaniem opiekuna pracy (promotora, osoby prowadzącej kurs) i siłą rzeczy zależy od tematu. Praca magisterska (seminaryjna, raport) to nie tylko tekst - napisany, oprawiony i oddany do oceny; to również wyniki, wnioski, przemyślenia, czyli cała strona merytoryczna pracy. Tutaj świadomie ograniczamy nasze rady do strony formalnej, czyli patrzymy na pracę wyłącznie jak na tekst, który ma umożliwić ekspresją wszystkich tych wartości merytorycznych w sposób możliwie najtrafniejszy.Dlatego nie chcemy, aby traktowano nasz poradnik jak swoistą "książkę kucharską" do pisania prac magisterskich, artykułów lub raportów; zresztą sporządzenie czegoś takiego jest niemożliwe. Nie należy więc liczyć na mechaniczne wypełnianie przepisu, którego tu nie ma, a jedynie kierować się proponowanymi wskazówkami w pisaniu własnego, ciekawego, twórczego tekstu.Poradnik ten adresujemy przede wszystkim do studentów psychologii. Nie można jednak wykluczyć, że uznają go za pożyteczny studenci innych kierunków (np. pedagogiki, socjologii), a także dojrzali badacze pracujący nad formą i stylem swoich tekstów naukowych. Szczególnie polecamy ten poradnik coraz liczniejszej grupie doktorantów w zakresie psychologu i dziedzin pokrewnych. Będąc na początku swej kariery naukowej, doktoranci z jednej strony znajdują się pod dość silną presją, aby publikować i szybko przechodzić do kolejnych etapów pracy naukowej, a z drugiej strony cierpią na brak doświadczenia w tym zakresie. Nie zawsze też mogą czerpać z najlepszych wzorców, jeśli chodzi o piśmiennictwo naukowe. Wyrażamy nadzieję, że nasz poradnik przyczyni się do podniesienią na wyższy poziom formalny nie tylko prac przygotowywanych podczas studiów, ale również pierwszych samodzielnych artykułów i dysertacji doktorskich.Poradniki tego rodzaju nie są czymś nowym. Niektóre przeznaczone są dla psychologów (np. Sternberg, 1993), ale nie były tłumaczone na język polski. Natomiast wydane po polsku prace tego rodzaju (np. Gambarelli i Łucki, 1998; Murray, 1999; Oliver, 1999; Selye, 1967; Weiner, 1998; Węglińska, 1997; Wilson, 1968), mimo dużej wartości poznawczej i literackiej, zwykle nie są dziełem autorów związanych z psychologią. Dlatego uznaliśmy, że nadanie formy pisemnej temu, co rok w rok powtarzamy ustnie kolejnym rocznikom studentów, może przynieść pożyteczne rezultaty. Podkreślmy jednak, że niniejszy poradnik nie jest oficjalnym dokumentem żadnej konkretnej szkoły wyższej czy Instytutu, z czego wynika, iż poszczególni opiekunowie prac (magisterskich, doktorskich, seminaryjnych itp.) lub kierownicy kursów mogą stawiać swoje własne wymagania co do formy pracy.Przygotowując niniejszy poradnik przyjęliśmy standard APA (Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego), opisany w pracy: Publication Manuał ofthe American Psychologi-cal Association, Fourth Edition (1994). Zdobył on sobie powszechną popularność na całym świecie; również ważniejsze polskie czasopisma (np. Przegląd Psychologiczny, Studia Psychologiczne, Czasopismo Psychologiczne i Polish Psychologi-cal Bulletiń) wymagają od autorów, aby nadsyłali artykuły w tym standardzie. Zdajemy sobie jednak sprawę, że dla wielu osób przyzwyczajonych do innej tradycji standard APA może być niewygodny, zwłaszcza jeśli chodzi o przypisy i cytowanie literatury.
Wstęp * Zasady ogólne * Forma zewnętrzna * Stronica * Akapit, śródtytuły * Wyliczenia * Liczba egzemplarzy * Formy gramatyczne * Czas i tryb * Osoba * Seksizm * Manuskrypty a teksty końcowe * Problem plagiatu * Formalna budowa pracy * Strona tytułowa * Tytuł * Dane o autorze * Dane o promotorze * Inne informacje * Streszczenie * Wprowadzenie * Precedensy * Kontekst * Hipotezy * Kontrolna lista pytań * Problem adresata * Problem autorytetów * Wprowadzenie w przypadku dysertacji * Metoda * Osoby badane * Aparatura (materiały) * Procedura * Zmienne (plan eksperymentalny) * Wyniki * Tabele i wykresy * Opracowanie statystyczne * Dyskusja wyników * Wnioski * Literatura cytowana * Przypis autora * Tabele i ryciny * Aneks * Cytowanie literatury * Odsyłacze * Jeden autor * Dwóch autorów * Praca zbiorowa * Autor "zbiorowy" * Jednakowe nazwiska * Cytowanie jednocześnie dwóch lub więcej prac * Cytowanie części źródła * Informacja osobista * Cytowanie pracy podanej w nawiasie * Cytowanie klasyków * Cytowanie za innym autorem * Spis literatury cytowanej * Skróty * Kolejność pozycji w spisie * Artykuł z czasopisma * Cała książka * Artykuł lub rozdział pochodzący z książki * Materiały konferencyjne * Raport * Gazeta codzienna, tygodnik * Nieopublikowana praca magisterska lub doktorska * Materiał nieopublikowany * Informacja osobista * Przypadki szczególne * Teksty z Internetu * Styl i poprawność języka * Nasza prywatna recepta * Mówienie a pisanie * Publicystyka a tekst naukowy * Czystość języka * Anglicyzmy * Rusycyzmy * Germanizmy * Nowomowa * Słowa * Gadulstwo * Lakoniczność * Inne błędy * Zdania * Niekompletność * Sztuczne połączenia * Mylące odniesienia zaimkowe * Spójność * Szyk wyrazów w zdaniu * Monotonia * Akapity * Interpunkcja * Przecinek * Inne znaki przestankowe * Niektóre typowe Mędy * Literatura cytowana * Aneks *
