W pracy starano się przedstawić sytuację rodzin na podstawie oryginalnych dokumentów i publikacji, obrazujących stan wiedzy oraz zainteresowanie środowisk naukowych i praktyków, a także literatów i publicystów.Układ pracy jest, generalnie, problemowo-chronologiczny, a niezbędne odstępstwa od tej zasady wynikają z charakteru analizowanej problematyki. Na przykład omówiono sytuację ubogich w średniowiecznej Europie, a tekst dotyczący sytuacji na ziemiach polskich uzupełniono rozdziałem o znaczących propozycjach i rozwiązaniach praktycznych w Rosji XVIII-XIX wieku, co miało wpływ na rozwój sytuacji w Polsce w zakresie nowych form opieki nad młodzieżą i na rozwiązania prawne w tym zakresie (powstanie towarzystw opieki itp.). Teksty naukowe i rozwiązania legislacyjne uzupełniono analizą wybranych tekstów literackich, przede wszystkim z XIX wieku, kiedy miało miejsce wzmożone zainteresowanie sytuacją rodzin i dzieci ubogich oraz młodzieżą zagrożoną niedostosowaniem społecznym i przestępczością. Środowisko literackie XIX wieku wspomniane w niniejszej pracy było związane z organizowaniem placówek dla nieletnich (Studzieniec). Wybór informacji podyktowany był dostrzeganiem spraw dotyczących dzieci i ich wychowania już w okresie znacznie wcześniejszym (np. M. Rej, J. Kochanowski, P. Skarga). Na układ niniejszej publikacji i zawarte w niej treści miały wpływ również ograniczone ramy publikacji. Problematyka ta wymaga dalszych studiów i opracowań, np. na temat wkładu Kościoła w opiekę i wychowanie młodzieży, opiekę nad więźniami, organizowanie działań o charakterze profilaktycznym, zaangażowanie publicystów, opracowanie monografii poszczególnych instytucji.

I.Dobroczynność i zainteresowanie przestępczością (XVI-XIX wiek) * 1.Żebracy i ubodzy w Europie Zachodniej * 2.Nierówność społeczeństwa wobec prawa i propozycje zmiany * sytuacji ubogich (A. Frycz Modrzewski, J. Ocieski, P. Skarga, * A.Szembek, F. Bieliński, S. Staszic, H. Kołłątaj) * 3.Propozycje poprawy stanu więzień (S. Lubomirski, S. Czochron, * J.U. Niemcewicz, J. Szymanowski, K. Potocki, J. Haller, * A.Kożuchowski, R. Hube,J. Pawlikowski) * 4.Działalność w zakresie dobroczynności i więziennictwa * oraz polska myśl pedagogiczna (F. Skarbek, S. Jachowicz) * 5.Arcybractwo Miłosierdzia i Banku Pobożnego w Krakowie * Zakład dla chłopców w Krzysztoforzycach (M.H. Nakwaski, * J.Głębocki) * 6.Reformy w Rosji Piotra I oraz Katarzyny II * II.Życie chłopów i biednych rodzin miejskich w utworach literackich * 1.Sytuacja chłopów pańszczyźnianych i ich rodzin w literaturze pięknej * i publicystyce (M. Rej, F. Karpiński, J. Kitowicz, J.I. Kraszewski) * 2.Dzieci wiejskie i bieda w rodzinach miejskich XIX wieku * w nowelach i powieściach pozytywistów (H. Sienkiewicz, * M. Konopnicka, B. Prus, S. Żeromski) * III.Ekonomiczna, zdrowotna i edukacyjna sytuacja ludności na przełomie XIX i XX wieku. Nędza w miastach, wzrost liczby żebraków i przestępców * 1.Zainteresowanie rodziną robotniczą, pracą kobiet, dzieci * oraz dziedzicznością i etiologią przestępstw (J. Jeleński, * L. Krzywicki) * 2.Pionierzy psychologii, badania psychologiczne i nowy ideał * wychowawczy (J. Ochorowicz, J.W. Dawid, A. Szycówna, J. Joteyko, * W. Sterling, A. Mogilnicki) * 3.Zakłady dla nieletnich przestępców i problemy wychowania * Studzieniec i Towarzystwo Osad Rolnych i Przytułków * Rzemieślniczych (A. Moldenhawer, W.P. Miklaszewski, * F. Walczakiewicz) * 4.Trudne warunki życia w Galicji oraz zakłady dla ubogich * i przestępców (J. Supiński, S. Habdank-Skarbek, A. Zamoyski) * 5.Działalność zapobiegawcza Kościoła i rozwój ruchu ludowego * w Galicji (ks. B. Markiewicz, ks. M. Kuznowicz, ks. K. Siemaszko, * J. Serkowski, J. Makarewicz, J. Rosenblatt.J. Muczkowski, * F. Sypowski, K. Jeżewski, M. Darowska, salezjanie) * 6.Zakłady w zaborze pruskim. Fundacja Najświętszej Marii Panny, * Domy Dobrego Pasterza, zgromadzenia zakonne oraz zakłady * w Wielkopolsce (ks. R. Spiske, ks. J. Schneider, E. Bojanowski, * M. Karłowska) * IV. Młodzież wykolejona, przestępczość i opieka społeczna * po I wojnie światowej * 1.Sytuacja społeczno-gospodarcza oraz warunki życia robotników * i chłopów w okresie dwudziestolecia międzywojennego * (S. Kopczyński, F. Jaros) * 2.Rodziny ubogie i bezrobotne w Warszawie, na Śląsku * i w Wielkopolsce (H. Krahelska, A. Jankowska, A. Żukowska, * T. Łaciak, C. Kopyciński, J. Hellmann) * 3.Statystyka przestępczości i dane dotyczące zakładów zamkniętych * Rozwój metod pracy profilaktycznej z rodziną i przestępcami * 4.Ustawa o sądownictwie dla nieletnich (1919) i kodeks karny (1932) * 5.Dokonania przedstawicieli nauk społeczno-pedagogicznych * oraz rozporządzenia i ustawy o opiece społecznej (1923, 1928) * i zakładach poprawczych (1928) (W. Szenajch, K. Koralewski, * A. Ostrowski, J. Zawadzki, K. Krzeczkowski, M. Grzegorzewska) * V.Badania psychosocjologiczne nad rodziną w pierwszej połowie * XX wieku * 1.Warunki życia dzieci i rodziny w badaniach psychologów i socjologów (S. Hamczyk, S. Batawia, S. Baley, O. Pfister, S. Szuman,J. Pięter, Z. Rosenblum, F.Znaniecki, J. Chałubiński) * 2.Społeczne uwarunkowania pracy dydaktyczno-wychowawczej * z młodzieżą, diagnoza i działania kompensacyjne (H. Radlińska, * K.Lisiecki) * 3.Rozwój pedagogiki dziecka zagrożonego przestępczością * i pozbawionego opieki (Z. Mysłakowski, H. Rowid, * B. Nawroczyński, J. Korczak)