Uwagi o więzieniach, zapobieganiu występkom i wychowaniu młodzieży mają na celu przypomnieć i niejednokrotnie ocalić od zapomnienia dawno wydane prace z tego zakresu. Zostały one pomyślane jako uzupełnienie, uściślenie poglądów i propozycji, a także odkrycie nowych i przypomnienie dawnych koncepcji, mogą stanowić uzupełnienie monografii z pedagogiki, socjologii, opieki społecznej, prawa, psychologii klinicznej i kryminologii. Pozwalają też na bezpośredni kontakt odbiorcy z oryginalnym tekstem danego autora lub sprawozdaniem z działalności placówki, co ma największą wartość. Każda interpretacja tekstu, nawet najbardziej celna, w jakimś stopniu stanowi wyraz poglądów interpretatora, zmienia i ogranicza pierwotny tekst. Z tego właśnie powodu zachowano pisownię oryginalną poszczególnych dzieł, przedstawione fragmenty zostały zaczerpnięte z pierwszego wydania danej pracy, a tam, gdzie nie było to możliwe - z najstarszej dostępnej wersji.Teksty w Uwagach o więzieniach... ułożone są chronologicznie. Podzielono je na dwie części z uwagi na kontekst historyczny, język i pisownię oraz sytuację w więziennictwie i praktyce oświatowo-wychowawczej:1) od tekstów najstarszych do drugiej połowy XIX wieku (po powstaniu styczniowym),2) od lat siedemdziesiątych do końca I wojny światowej.Kontynuacja tej pracy będzie obejmować dwudziestolecie międzywojenne (Przestępczość i wychowanie w dwudziestoleciu międzywojennym. Wybór tekstów).Zamieszczone w niniejszym zbiorze teksty dotyczą historii więziennictwa, kryminologii, resocjalizacji oraz dobroczynności i opieki nad dzieckiem i rodziną. Interdyscyplinarny dobór tekstów miał na celu przybliżenie współczesnemu czytelnikowi poglądów na wychowanie i postępowanie z przestępcami.Starano się unikać jednostronności w doborze tekstów w celu zobrazowania i udokumentowania rzeczywistości społeczno-wychowawczej oraz związków łączących problem kształtowania osobowości z takimi działaniami, jak profilaktyka społeczna i postępowanie z przestępcami.Przytoczone fragmenty odzwierciedlają jednocześnie historię więziennictwa, dobroczynności i opieki nad ludźmi na marginesie życia społecznego.Przeszłość omawianej dziedziny oraz zamieszczone tutaj teksty skłaniają do refleksji nad współczesnością: jakie i jak ukierunkowane działania powinny być podejmowane w celu pomocy, reedukacji oraz poszanowania praw każdego człowieka i społeczeństwa?

Wstęp * Część I * Od połowy XVI do połowy XIX wieku * ANDRZEJ FRYCZ MODRZEWSKI * O poprawie Rzeczypospolitej. Księgi wtóre. O prawach, to jest ustawach statutowych (1551) * PIOTR SKARGA * Pisma wszystkie. T. 4. Bractwo Miłosierdzia w Krakowie u ś. Barbary zaczęte roku pańskiego 1584 miesiąca octobra (1588) * ANTONI JANUSZEWSKI * Wstęp. Piotr Skarga: Wybór pism (1912) * JÓZEF RAFACZ * Dawne polskie prawo karne (1932) * JÓZEF RAFACZ * Więzienie marszałkowskie w latach 1767-1795 (1932) * STANISŁAW STASZIC * Dzieła. T. 1. Uwagi nad życiem Jana Zamoiskiego Kanclerza i Hetmana W. K. * do dzisiejszego stanu rzeczypospolitei Polskiei przystosowane w roku 1784 pisane a 1785 drukowane (1785) * JULIAN URSYN NIEMCEWICZ * Memoriał o nowym systemie więzień ustanowionym w Stanach Zjednoczonych Ameryki (1807) * HUGO KOŁŁATAJ * Porządek fizyczno-moralny czyli nauka o należytościach i powinnościach człowieka (1810) * JULIAN URSYN NIEMCEWICZ * O Więzieniach publicznych czyli Domach pokuty rzecz krótka (1818) * JÓZEF PAWLIKOWSKI * O prawach kryminalnych (1818) * XAWERY POTOCKI * Uwagi do proiektu ogólnego i szczególnego ulepszenia admistracyi i stanu więzień publicznych w Królestwie Polskiem (1819) * FRYDERYK SKARBEK * O poprawie moralney winowayców w więzieniach (1822) * ALEKSANDER KOŻUCHOWSKI * O więzieniach. T. 1. O więzieniach zagranicznych (1825) * TADEUSZ CZACKI * Dzieła. T. 2. O litewskich i polskich prawach (1844) * JÓZEF TEODOR GŁĘBOCKI * Zakłady ku ulżeniu cierpieniom bliźnich obecnie w Krakowie istniejące z krótką wzmianką o dawniejszych, a dziś nie istniejących instytucyach tego rodzaju (1852) Pamiętnik Towarzystwa Dobroczynności Krakowskiego wydany z powodu obchodzonego w d. 24 i 25 czerwca 1866 r. pięćdziesiąt-letniego Jubileuszu wskrzeszenia w roku 1816 tegoż Towarzystwa (1868) * ANDRZEJ ZAMOYSKI * System więzień poprawczych irlandzkich (1870) * Część II * Od połowy XIX wieku do końca I wojny światowej * Rocznik Towarzystwa Osad Rolnych i Przytułków Rzemieślniczych za rok 1877 (1878) * Niedole dziecięce (1882) * FRANCISZEK WALCZAKIEWICZ * Ksiądz Piotr Gabrjel Boduin. Misjonarz, Założyciel domu Podrzutków i pierwszej Ochrony w Warszawie. Wspomnienie w 200 lecie jego urodzin (1889) * Sprawozdanie Towarzystwa Opieki nad Ubogimi Matkami oraz ich Dziećmi w Warszawie za rok 1889 (1891) * FRANCISZEK WALCZAKIEWICZ * Dzieje Instytutu Moralnej Poprawy Dzieci i Krótka Historja Kościoła w Mokotowie od założenia tegoż przez Bractwo Św. Benona do obecnej chwili, podług wiarogodnych źródeł i własnych osobiście dokonanych spostrzeżeń (1898) * EMILIAN KONOPCZVŁSKI * Internaty (1901) * KAZIMIERZ JEŻEWSKI * Do pracy od podstaw! (1908) * FRANCISZEK SYPOWSKI * Powściągliwość i praca w Pawlikowicach. Wrażenia i wnioski ze zwiedzenia Zakładu Wychowawczego dla ubogich i osieroconych chłopców w Pawlikowicach -Filii Tow. "Powściągliwość i Praca" w Miejscu Piastowem (1908) * Sieroty - Narodowi. Na żywy pomnik Piotra Skargi. Braterstwo i samopomoc młodzieży wychowującej się w powściągliwości i pracy (1912) * Gniazdo w Zawierciu utrzymuje Ochronę i Salę Zajęć dla dziewcząt (1913) * FRANCISZEK POPIOŁEK * Szkolnictwo i oświata na Śląsku Cieszyńskim (1913) * MlECZVSŁAW KUZNOWICZ * Metody pracy społecznej (1914) * MIECZYSŁAW KUZNOWICZ * Zadanie względem przyszłego pokolenia w dobie obecnej czyli planowa akcya ochrony i wychowania dzieci i młodzieży (1916) * KAZIMIERZ JEŻEWSKI * Program Wychowawczy Towarzystwa Gniazd Sierocych na tle ogólnej działalności Towarzystwa za czas pierwszych 10 lat pracy (1918) * Podsumowanie * Bibliografia