Samorząd terytorialny stanowi we współczesnych społeczeństwach jedną z podstawowych zinstytucjonalizowanych form życia społecz-no-politycznego. Jego ranga i znaczenie jest olbrzymie także w Polsce. Nie bez kozery w historii współczesnej naszego kraju jednymi z najistotniejszych punktów przełomu są przywrócenie samorządu w 1990 r. oraz reforma administracyjna z 1998 r. przywracająca samorządowe powiaty oraz tworząca regionalne samorządowo-rządowe województwa.Samorząd terytorialny odgrywa coraz większą rolę w życiu społeczności lokalnych i regionalnych. Wraz z rozwojem instytucji społeczeństwa obywatelskiego staje się partnerem i najważniejszym kreatorem określonych małych i większych terytorialnie wspólnot. Jednakże jego możliwości działania są ściśle wyznaczone przez prawo. Stanowi ono główny przedmiot naszego zainteresowania w niniejszym opracowaniu.Autorzy czerpiąc z dorobku teorii oraz własnej praktyki starali się przybliżyć czytelnikom podstawowe instytucje prawa ustrojowego w zakresie samorządu terytorialnego. Opracowanie to kierowane jest głównie do studentów kierunków prawo i administracja, choć mamy nadzieję, że z zainteresowaniem przyjmą je także praktycy - samo-rządowcy. Stąd oprócz przedstawienia dorobku teoretycznego, częste nawiązanie do orzecznictwa sądowego.Będziemy wdzięczni za wszelkie uwagi i spostrzeżenia dotyczące opracowania. Zostaną one wykorzystane jako cenna pomoc w dokonywaniu w nim zmian i uzupełnień.W opracowaniu uwzględniliśmy stan prawny na dzień 1 stycznia 2013 roku.

Wykaz skrótów * Wstęp * ROZDZIAŁ I * Prawne pojęcie samorządu i samorządu terytorialnego * 1. Decentralizacja * 2. Samorząd * A. Pojęcie samorządu * B. Klasyfikacja samorządu * ROZDZIAŁ II * Historia samorządu terytorialnego w Polsce * 1. Okres międzywojenny * 2. Samorząd terytorialny po II wojnie światowej * ROZDZIAŁ III * Gmina, powiat, województwo - charakter prawny * 1. Pojęcie gminy, powiatu i województwa * 2. Wspólnota samorządowa * 3. Mieszkaniec gminy, powiatu, województwa * 4. Terytorium jednostek samorządu terytorialnego * A. Gminy * B. Powiaty * C. Miasta na prawach powiatu * D. Województwa * ROZDZIAŁ IV * Zadania jednostek samorządu terytorialnego * 1. Pojęcie i charakter zadań jednostek samorządu terytorialnego * 2. Zadania gminy * 3. Zadania powiatu * 4. Zadania województwa * 5. Rodzaje zadań jednostek samorządu terytorialnego * A. Zadania własne i zadania zlecone * B. Zadania obligatoryjne i zadania fakultatywne * C. Zadania przekazane * ROZDZIAŁ V * Źródła prawa w zakresie samorządu terytorialnego * 1. Konstytucyjne podstawy samorządu terytorialnego * 2. Europejska karta samorządu lokalnego * 3. Ustawowe podstawy działalności samorządu terytorialnego * w Polsce * 4. Akty prawa miejscowego * A. Statuty * - Statut gminy * - Statut powiatu * - Statut województwa * - Inne statuty * B. Akty wykonawcze * C. Przepisy porządkowe * D. Ogłaszanie aktów prawa miejscowego * ROZDZIAŁ VI * Bezpośrednie uprawnienia mieszkańców jednostek samorządu terytorialnego * 1. Wybory * A. Wybory organów stanowiących * B. Wybory wójtów, burmistrzów i prezydentów miast * 2. Referendum lokalne * A. Pojęcie i przedmiot referendum lokalnego * B. Inicjator referendum lokalnego * - Referendum przeprowadzane z inicjatywy organu * stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego * - Referendum przeprowadzane z inicjatywy mieszkańców * - Referendum w sprawach innych niż odwołanie organu * przed upływem kadencji * - Referendum w sprawie odwołania organu jednostki * samorządu terytorialnego przed upływem kadencji * C. Przebieg i ustalenie wyników referendum lokalnego * 3. Konsultacje z mieszkańcami * ROZDZIAŁ VII * Organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego * 1. Status prawny radnego * A. Mandat radnego * B. Obowiązki radnego * C. Uprawnienia radnego * D. Kluby radnych * E. Przepisy antykorupcyjne dotyczące radnych * F. Wygaśnięcie mandatu radnego * 2. Rada gminy * A. Tryb działania rady * B. Jawność działalności rady * C. Organy wewnętrzne rady * - Przewodniczący rady * - Komisje * 3. Rada powiatu * A. Tryb działania rady * B. Jawność działalności rady * C. Organy wewnętrzne rady * - Przewodniczący rady * - Komisje * - Komisja rewizyjna * 4. Sejmik województwa * A. Tryb działania sejmiku * B. Jawność działalności sejmiku * C. Organy wewnętrzne sejmiku * - Przewodniczący sejmiku * - Komisje * - Komisja rewizyjna * ROZDZIAŁ VIII * Organy wykonawcze jednostek samorządu terytorialnego * 1. Status prawny wójta (burmistrza, prezydenta) i członka organu * wykonawczego powiatu i województwa * 2. Organ wykonawczy gminy - wójt, burmistrz, prezydent * A. Wybory * B. Objęcie obowiązków * C. Odwołanie wójta * - Odwołanie z powodu nieudzielenia absolutorium * - Odwołanie z innej przyczyny * D. Wygaśnięcie mandatu wójta * E. Zastępca wójta * F. Zadania wójta * 3. Zarząd powiatu * A. Wybór, odwołanie i rezygnacja zarządu * B. Zadania zarządu * C. Starosta * D. Powiatowa administracja zespolona * 4. Zarząd województwa * A. Wybór, odwołanie i rezygnacja zarządu * B. Zadania zarządu * C. Marszałek województwa * ROZDZIAŁ IX Jednostki pomocnicze * ROZDZIAŁ X * Aparat administracyjny w jednostkach samorządu terytorialnego * 1. Urzędy jednostek samorządu terytorialnego * A. Sekretarz i skarbnik * 2. Samorządowe jednostki organizacyjne * 3. Pracownicy samorządowi * A. Zagadnienia etyczne * ROZDZIAŁ XI * Współdziałanie jednostek samorządu terytorialnego * 1. Istota, zakres i formy współdziałania jednostek samorządu * terytorialnego * 2. Związki międzygminne i związki powiatów * 3. Porozumienia gmin, powiatów i województw * 4. Stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego * 5. Współpraca zagraniczna * ROZDZIAŁ XII * Nadzór nad samorządem terytorialnym * 1. Zagadnienia ogólne * 2. Przedmiot i kryteria nadzoru * A. Zakres podmiotowy nadzoru * - Organy nadzorujące * - Organy nadzorowane * B. Środki nadzoru * - Środki kontroli * - Środki korygujące * 3. Kontrola nad wykonywaniem zadań zleconych * 4. Sądowa ochrona samodzielności jednostek samorządu * terytorialnego * 5. Skarga na działanie organów jednostek samorządu * terytorialnego * ROZDZIAŁ XIII * Regionalne izby obrachunkowe * 1. Charakter prawny i zadania * 2. Organizacja i zasady działania * ROZDZIAŁ XIV * Samorządowe kolegia odwoławcze * 1. Charakter prawny i zadania * 2. Właściwość miejscowa * 3. Ustrój kolegiów * 4. Zasady działania * 5. Krajowa Reprezentacja Samorządowych Kolegiów * Odwoławczych * ROZDZIAŁ XV * Ustrój samorządu terytorialnego miasta stołecznego Warszawy * ROZDZIAŁ XVI * Ustrój samorządu terytorialnego w wybranych krajach europejskich * 1. Austria * 2. Belgia * 3. Cypr * 4. Czechy * 5. Dania * 6. Estonia * 7. Finlandia * 8. Francja * 9. Grecja * 10. Hiszpania * 11. Holandia * 12. Irlandia * 13. Luksemburg * 14. Łotwa * 15. Niemcy * 16. Portugalia * 17. Słowenia * 18. Szwajcaria * 19. Szwecja * 20. Węgry * 21. Wielka Brytania * 22. Włochy * Podstawowa literatura