Niniejsza publikacja zwraca przede wszystkim uwagę na wciąż aktualną dyskusję o inkluzji edukacyjnej dzieci z niepełnosprawnością intelektualną. Jest próbą odpowiedzi na wszystkie pojawiające się w ostatnim czasie pytania dotyczące opisywanej kwestii, a także przedstawia wyniki najnowszych badań naukowych z zakresu neurobiologii, zaburzeń behawioralnych, prawa społecznego oraz organizacji uczenia się w szkołach integracyjnych.

Wprowadzenie: Większe społeczne zaangażowanie na rzecz osób z niepełnosprawnością intelektualną-wyzwania dzisiejszych czasów * I. Historyczny rozwój pomocy społecznej i pedagogicznej * 1. Mityczna obrona i selekcja społeczna * 2. Oświecenie i pierwsze teorie pedagogiczne * 3. Ośrodki opieki i szkoły specjalne * 4. Darwinizm społeczny i wykluczenie w kwestii kształcenia * 5. Przyznanie prawa do nauki i tworzenie szkół dla osób z niepełnosprawnością intelektualną * 6. Tendencje integracyjne * 7. Rozwój oligofrenopedagogiki * II. Niepełnosprawność intelektualna - wyjaśnienie i klasyfikacja pojęcia * 1. Intelekt a mózg -podejście neurobiologiczne * 2. Problem klasyfikacji * 2.1. Ten "inny" - zagadka * 2.2. Próba klasyfikacji z punktu widzenia pedagogiki terapeutycznej * 2.3. Obciążenia historyczne * 2.4. Określenie pejoratywne * 2.5. Wielkość zmienna społecznie * 2.6. Złożone pojęcie * 2.7. Pojęcie, którego należy unikać? * 2.8. Pojęcie trudne do zdefiniowania * 3. Specjalistyczne podejście i koncepcje definicji * 3.1. Aspekt medyczno-genetyczny * 3.2. Aspekt psychologiczny * 3.3. Aspekt socjologiczny * 3.4. Kolejne wyniki badań epidemiologicznych - niepełnosprawność wieloraka * 3.5. Aspekt pedagogiczny * 3.5.1. Potrzeby w ujęciu pedagogiki specjalnej * 3.5.2. Potrzeba pomocy w ujęciu pedagogiki terapeutycznej i w kontekście pedagogiki społecznej * 3.5.3. Zmiana niepełnosprawności intelektualnej poprzez procesy pedagogiczne * III. Podstawy antropologiczne, etyczne i społeczne * 1. Niepełnosprawność intelektualna - obraz człowieka i ludzka godność * 2. Sporna wartość życia - kiedyś i dziś * 2.1. Rys historyczny * 2.2. Etyczne wyzwania w dzisiejszym świecie * 2.2.1. Tezy bioetyczne: czy istnieje jakość życia? * 2.2.2. Wskazania ekonomiczne: koszty - użytkowanie - rachunki * 2.2.3. Normy prawne: mniejsze prawo do szacunku? * 2.2.4. Minimalne kryteria bycia "pełnowartościowym" człowiekiem? * 3. Etyka szanowania każdej istoty ludzkiej * 4. Etos pedagogiki terapeutycznej - pełnia obecności * 5. Autonomia - samookreślenie * 6. Zależność i związanie * 7. Pomoc międzyludzka * 8. Społeczne zaangażowanie - integracja/inkluzja * 9. Religijne samookreślenie * 10. Inkluzja jako prawo społeczno-polityczne * IV. Podstawy psychologiczne - procesy rozwoju i uczenia się * 1. Niepełnosprawność intelektualna a rozwój * 1.1. Teorie koncentrujące się na defektach * 1.2. Teorie interakcyjno-strukturalne * 2. Związki z rozwojem małych dzieci niedotkniętych niepełnosprawnością * 3. Społeczne wkraczanie w relacje * 3.1. Społeczna interakcja * 3.2. Komunikacja * 3.2.1. Komunikacja poprzez język * 3.2.2. Ogólna zdolność językowa i właściwa sprawność językowa * 3.2.3. Komunikacja niewerbalna * 3.2.4. Autyzm - bariery komunikacyjne * 3.2.5. Komunikacja a wychowanie * 3.3. Zachowanie zgodne z pozycją społeczną a tożsamość * 4. Rozwój osobowości * 4.1. Psychodynamiczna teoria rozwoju * 4.2. Zaburzenia psychiczne * 4.3. Specjalny przypadek spektrum zaburzeń autystycznych * 5. Rozwój a teorie uczenia się * 5.1. Elementarystyczne teorie uczenia się * 5.2. Złożone teorie uczenia się * 5.3. Czynniki motywujące do nauki * 5.4. Rozwój moralny * V. Ocena pedagogiczno-psychologiczna * 1. Zadania diagnostyki pedagogiczno-psychologicznej * 2. Obszary i metody diagnostyczne * 2.1. Fizyczne warunki rozwoju * 2.2. Kontekst społeczny * 2.3. Zdolność intelektualna * 2.4. Rozwój społeczny * 2.5. Cechy osobowości * VI. Procesy wychowania i kształcenia: podstawowe pojęcia * 1. Ogólna potrzeba wychowywania * 2. Indywidualne różnice zdolności edukacyjnych * 3. Wychowanie i kształcenie jako jedność * 4. Orientacja w świecie społecznym - koncepcja humanoekologiczna w kontekście pedagogiki terapeutycznej * 4.1. Systemy humanoekologiczne * 4.2. Normalizacja świata społecznego * VII. Cele procesów wychowania i kształcenia * 1. Cel indykatywny: możliwość życia jako pełnowartościowy * człowiek - integracja personalno-społeczna * 1.1. Kształtowanie osobowości poprzez integrację personalną * 1.2. Kształtowanie społeczne poprzez integrację/inkluzję społeczną * 2. Podcele procesów wychowania i kształcenia * 2.1. Zdobywanie życiowego zaufania * 2.2. Wykształcenie umiejętności życiowych * 2.3. Przekazywanie życiowej orientacji * 2.4. Kształtowanie postaw życiowych * 2.5. Podcele jako układ współrzędnych * VIII. Procesy kształcenia i uczenia się * 1. Kształtujące uczenie się jako praktyczne uczenie się * 2. Uczenie się przez doświadczenie * 3. Całościowe uczenie się poprzez działanie * 4. Uczenie się poprzez ćwiczenie * 5. Modyfikacja zachowania-specjalne techniki nauczania * 5.1. Metody terapii zachowania * 5.2. Technologia nauczania w ujęciu psychologii behawioralnej * IX. System wychowania i instytucje edukacyjne * 1. Wczesna interwencja * 2. Przedszkole * 3. Szkoła * 3.1. Prawo do edukacji szkolnej * 3.2. Szkoła wolna od dyskryminacji "nienadających się do integracji" dzieci z niepełnosprawnością intelektualną * 3.3. Pierwsze koncepcje wspólnych zajęć * 3.4. Inkluzja edukacyjna jako zróżnicowany model * 3.5. Rozwój jakości * X. Proces kształcenia (nauczania - uczenia się) * 1. Szkoła jako świat uczenia się i świat społeczny * 2. Szkoła specjalna jako kooperatywny ośrodek specjalistyczny * 3. Treści nauczania - obszary uczenia się * 4. Od modelu rozwoju do modelu działania * 4.1. Kształcenie nastawione na rozwój - normatywny model rozwoju * 4.2. Model kształcenia nastawionego na działanie * 5. Zasady dydaktyczne * 5.1. Indywidualizacja * 5.2. Aktywizacja * 5.3. Całościowość * 5.4. Zróżnicowanie celów nauczania * 5.5. Zrozumiałość i przekaz * 5.6. Dopasowanie do rozwoju * 5.7. Mówienie wspomagane działaniem * 5.8. Społeczna motywacja do uczenia się * 6. Emocjonalność w toku procesu kształcenia * 7. Specjalne formy kształcenia * 8. Pedagogiczne wsparcie dzieci i młodzieży dotkniętych głębszą niepełnosprawnością intelektualną * 9. Niewerbalne techniki komunikacji * 10. O technikach szkolnych * 11. Organizacja nauczania w szkole specjalnej wspierającej rozwój intelektualny * 12. Organizacja uczenia się w szkole inkluzyjnej * 13. Zaburzenia zachowania w klasie * 13.1. Złożoność terminu i częstotliwość występowania * 13.2. Teorie wyjaśniające * 13.3. Możliwości pedagogiczne * XI. Relacja wychowawcza * 1. Ogólne znaczenie interakcji pedagogicznej * 2. Relacja dialogowa (Martin Buber) * 3. "Bezinteresowna" pomoc a "wypalenie zawodowe" * XII. Rodzice i rodzina * 1. Emocjonalne obciążenie postaw rodzicielskich * 2. Procesy zachodzące w rodzinie * 3. Pomoc dla rodziców - współpraca * 3.1. Rozmowy z rodzicami * 3.2. Proces doradztwa jako komunikacja ze światem społecznym * 3.3. Rodzice jako partnerzy * 4. Wychowanie w rodzinie * XIII. Wychowanie w zakładzie opieki * XIV. Kształcenie w wieku dorosłym * 1. Wkraczanie w dorosłość * 2. Wsparcie edukacyjne dla osób dorosłych * 2.1. Zinstytucjonalizowane kształcenie dorosłych * 2.1.1. Zadania * 2.1.2. Aspekty dydaktyczne * 2.1.3. Instytucje * 2.2. Konstruktywna pomoc w codziennym życiu * 2.2.1. Mieszkalnictwo wspomagane * 2.2.2. Wsparcie w sferze partnerstwa i seksualności * 2.2.3. Wsparcie w sferze czasu wolnego * 2.2.4. Zatrudnienie wspomagane * 3. Pomoc starszym osobom z niepełnosprawnością intelektualną w ich codziennym życiu * 3.1. Zdefiniowanie problemu * 3.2. Proces starzenia się * 3.3. Kształcenie osób starszych