Celem pracy jest wskazanie kierunków i sposobów racjonalizacji systemu zarządzania kryzysowego Straży Granicznej. Uznano jednocześnie, że tak określony cel możliwy będzie do osiągnięcia przez rozwiązanie problemów mieszczących się w kilku obszarach. Pierwszy z nich to dokonanie analizy porównawczej takich pojęć jak: "bezpieczeństwo", "zagrożenie", "ochrona granicy państwowej", "kontrola ruchu granicznego", "zarządzanie", "zarządzanie kryzysowe", "organizacja", "system" i w końcu "system zarządzania kryzysowego". Analiza porównawcza umożliwi wyjaśnienie istoty współczesnego pojmowania tych zagadnień, a także wskaże na zachodzące relacje pomiędzy niektórymi z nich. Drugi z kolei to analiza pod kątem poprawności realizacji zadań przez Straż Graniczną w sytuacjach kryzysowych przy uwzględnieniu jej struktury, środowiska, w którym funkcjonuje, rozwiązań organizacyjno-prawnych mających zastosowanie w sytuacjach kryzysowych, potencjału, który posiada i którym mogłaby dysponować w sytuacjach kryzysowych.Kolejny obszar to identyfikacja obszarów, dzięki którym możliwa jest racjonalizacja procesów zarządzania kryzysowego w ogóle, ale szczególnie w Straży Granicznej. W książce wskazano sytuacje kryzysowe, z którymi Straż Graniczna ma najczęściej do czynienia, ze szczególnym uwzględnieniem zjawisk nielegalnej migracji i przemytu narkotyków. Obszar badań obejmuje lata 2006 - 2013. Straż Graniczna w celu realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego współpracuje z wieloma podmiotami. W monografii wskazano te instytucje państwowe, organizacje pozarządowe i podmioty zagraniczne, z którymi formacja ta najczęściej wspólnie realizuje działania w sytuacjach kryzysowych. W opracowaniu, oprócz źródeł prawa powszechnie obowiązującego wykorzystano dokumenty nie będące przepisami prawa. Ponadto zaznaczyć należy, że książka ta odzwierciedla stan prawny na dzień 31 października 2014 roku. Publikacja ta została opracowana w oparciu o badania naukowe, wybrane pozycje książkowe z zakresu bezpieczeństwa, zagrożeń, organizacji i zarządzania, zarządzania kryzysowego, Straży Granicznej, przepisy prawa powszechnie obowiązującego, a także o te, które nie są aktami prawnymi. Podczas analiz i ocen sporządzonego opracowania wykorzystano literaturę autorstwa i współautorstwa m.in. Krzysztofa Ficonia, Bernarda Wiśniewskiego, Jarosława Prońki, Waldemara Kitlera, Zbigniewa Ścibiorka, Stanisława Dworeckiego, Jarosława Gryza, Ryszarda Jakubczaka, Michaela Amstronga, Petera Druckera, Józefa Penca i wielu innych. W rozdziale pierwszym zaprezentowano sposoby postrzegania bezpieczeństwa państwa, a także wskazano na kilka jego przykładowych podziałów. Analogicznie uczyniono w odniesieniu do zagrożenia. W rozdziale tym przeznaczono również miejsce na wyjaśnienie takich terminów jak: "ochrona granicy państwowej" i "kontrola ruchu granicznego". Po czym przedstawiono teoretyczne ujęcie zarządzania w ogóle oraz zarządzania kryzysowego. Przytoczone definicje i poglądy umożliwiają rozleglejsze spojrzenie na omawiane w rozdziale zagadnienia i wprowadzają do dyskusji dotyczących zagadnień poruszanych w następnych rozdziałach. Drugi rozdział poświęcony został takim zagadnieniom jak organizacja i system. Analiza wskazanych wyżej terminów, a także zdefiniowanych w rozdziale pierwszym stała się punktem wyjścia do przedstawienia systemu zarządzania kryzysowego. Z kolei rozdział trzeci w całości obejmuje informacje dotyczące formacji umundurowanej, jaką jest Straż Graniczna. Szczególne miejsce w tym rozdziale zajmuje historia jej powstania, a także szereg jej transformacji. Straż Graniczna jawi się jako organizacja zhierarchizowana, której struktura dostosowywana jest do potrzeb krajowych i międzynarodowych. Jej zadania zaś nie ulegają zmianom, choć ich realizacja w odniesieniu do granicy zewnętrznej i wewnętrznej z pewnością nie jest taka sama. Funkcjonowanie Straży Granicznej uzależnione jest w pewnym sensie od środowiska, w jakim funkcjonuje. Temu zagadnieniu został poświęcony rozdział czwarty. Wskazano w nim również rolę, jaką odgrywa Straż Graniczna na arenie międzynarodowej oraz zagrożenia, które pozostają w jej właściwości. Dokonano w tym rozdziale analizy porównawczej w zakresie tendencji spadkowych bądź wzrostowych wybranych zagrożeń. Uwzględniono również charakterystykę pozostałych zagrożeń, które nie pozostają bez wpływu na działanie Straży Granicznej. Straż Graniczna podejmuje szeroko rozumiane działania również w sytuacjach kryzysowych, dlatego też do ich realizacji służy pewien system. Te treści zostały ujęte w rozdziale piątym opracowania. W rozdziale tym opisano zagadnienia związanym z organizacją systemu zarządzania kryzysowego Straży Granicznej, a w szczególności zasady jego funkcjonowania oraz czynniki wpływające na jego skuteczność. Skuteczność realizacji działań uzależniona jest od szeroko rozumianego kształcenia. Dlatego też w rozdziale szóstym opisano, w jaki sposób Straż Graniczna dba o wiedzę i umiejętności swoich funkcjonariuszy. Doskonalenie to jest cenne szczególnie dlatego, że funkcjonariusze Straży edukują się w Straży Granicznej, poza jej strukturami w kraju, a także poza jego granicami. Dostrzec należy, że przedstawiciele różnych instytucji dostrzegają potrzebę wspólnej wymiany doświadczeń. Dzięki nim możliwe jest zdobywanie wiedzy, doskonalenie umiejętności, co w konsekwencji ma przełożenie na podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Z kolei w rozdziale siódmym podjęto dyskusję na temat istoty współdziałania. Przytoczono w nim wiele definicji, a następnie dokonano ich porównania. Wskazano w nim podmioty państwowe, pozarządowe, a także zagraniczne, z którymi Straż Graniczna realizuje zadania. Scharakteryzowano również treści porozumień pomiędzy wybranymi podmiotami. Przedostatni, ósmy rozdział, to prezentacja udziału funkcjonariuszy Straży Granicznej w różnych sytuacjach kryzysowych. Wskazano w nim również na możliwości doskonalenia umiejętności funkcjonariuszy Straży Granicznej, które można osiągnąć, biorąc udział w różnego rodzaju ćwiczeniach. Tego typu edukacja jest jedną z form osiągnięcia założonego celu, jakim jest skuteczne działanie funkcjonariuszy Straży Granicznej na miejscu zdarzenia. Ostatni rozdział, dziewiąty, prezentuje kierunki i sposoby racjonalizacji działania w sytuacjach kryzysowych. Wskazuje na możliwości zwiększania efektywności zarządzania kryzysowego w Straży Granicznej. Poruszono w nim takie sprawy jak: zarządzanie zasobami ludzkimi (zwracając szczególną uwagę na rolę człowieka), organizację ćwiczeń (wskazując na potrzebę ich organizacji), komunikację kryzysową, stres i metody radzenia sobie z nim w sytuacjach kryzysowych, a także na modelowanie i wspomaganie komputerowe zarządzania kryzysowego. Zaprezentowane powyżej poszczególne części pracy zostały przedstawione w kontekście zmian zachodzących w środowisku funkcjonowania SG. Skłaniają do poszukiwania na podstawie doświadczeń i teorii skutecznych rozwiązań, działań czy wprowadzenia procesów dotyczących zarządzania kryzysowego w taki sposób, aby dały jak największe efekty przy jak najmniejszych nakładach. Opracowanie jest efektem badań prowadzonych przez autorkę w latach 2005 - 2014. Poprzedzają je opracowania własne i współautorstwa dotyczące zagadnień zarządzania kryzysowego. Ksiązka skierowana jest do ludzi nauki, studentów, funkcjonariuszy i pracowników cywilnych poszczególnych umundurowanych formacji oraz pracowników administracji samorządowej, którzy na co dzień zajmują się zagadnieniami zarządzania kryzysowego.