Zakres podręcznika obejmuje ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe. Dokonano w nim zwięzłej analizy ustaw: o systemie ubezpieczeń społecznych, o świadczeniach w razie choroby i macierzyństwa, o ubezpieczeniu społecznym w razie wypadków przy pracy i chorób zawodowych, o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Omówiono również regulacje dotyczące organizacji i funkcjonowania funduszy emerytalnych, zmiany niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych i określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych oraz ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Odniesiono się również do ustaw o pracowniczych programach emerytalnych, kwestii indywidualnych kont emerytalnych i indywidualnych kont zabezpieczenia emerytalnego. W opracowaniu uwzględniono analizę podstawowych pojęć systemu, ustalenia teorii oraz rozstrzygnięcia judykatury dotyczące aktualnych problemów w prawie ubezpieczeń społecznych. Zostały w nim też scharakteryzowane problemy koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w Unii Europejskiej.

Wstęp * Rozdział 1. Ubezpieczenia w systemie zabezpieczenia społecznego * 1.1. Prawne podstawy zabezpieczenia społecznego * 1.1.1. Zabezpieczenie społeczne w prawie międzynarodowym * 1.1.2. Konstytucyjne prawa socjalne * 1.1.3. Zabezpieczenie społeczne w polskich konstytucjach * 1.1.4. Administracja zabezpieczenia społecznego * 1.2. Ubezpieczeniowa metoda zabezpieczenia społecznego * 1.2.1. Metody zabezpieczenia społecznego * 1.2.2. Cechy metody opiekuńczej * 1.2.3. Cechy metody zaopatrzeniowej * 1.2.4. Cechy ubezpieczenia społecznego * 1.2.5. Pojęcie i rodzaje ubezpieczenia społecznego * 1.3. Ewolucja regulacji prawnej ubezpieczeń społecznych * 1.3.1. Geneza ubezpieczeń * 1.3.2. Rozwój ubezpieczeń w XX wieku * 1.3.3. Kryzysy i reformy ubezpieczeń w Polsce * 1.4. Ubezpieczenia społeczne jako materia ustawowa * 1.4.1. Cele i kryteria wyodrębniania prawa ubezpieczeń społecznych * 1.4.2. Przesłanki wyboru ubezpieczeniowej metody zabezpieczenia * 1.4.3. Ustawy z zakresu ubezpieczeń społecznych * 1.4.4. Rozporządzenia z zakresu ubezpieczeń społecznych * Literatura * Rozdział 2. Struktura systemu ubezpieczeń społecznych * 2.1. System ubezpieczeń społecznych * 2.1.1. Pojęcie i klasyfikacja systemów * 2.1.2. System organizacyjny ubezpieczeń * 2.1.3. System finansowy ubezpieczeń * 2.1.4. System informacyjny ubezpieczeń * 2.2. Ubezpieczeni * 2.2.1. Zasady podlegania ubezpieczeniom * 2.2.2. Uprawnienia * 2.2.3. Obowiązki * 2.3. Płatnicy składek * 2.3.1. Pojęcie składki i zasady jej ustalania * 2.3.2. Pracodawcy i inne podmioty opłacające składki * 2.3.3. Obowiązki i uprawnienia płatników składek * 2.4. Zakład Ubezpieczeń Społecznych * 2.4.1. Organy * 2.4.2. Zakres działania * 2.4.3. Funkcje kontrolne * Literatura * Rozdział 3. Świadczenia pieniężne w razie choroby i macierzyństwa * 3.1. Zakres ubezpieczenia chorobowego * 3.1.1. Zakres przedmiotowy * 3.1.2. Zakres podmiotowy * 3.2. Zasiłek chorobowy * 3.2.1. Warunki nabycia prawa do zasiłku chorobowego * 3.2.2. Wynagrodzenie gwarancyjne * 3.2.3. Wyłączenie prawa do zasiłku chorobowego * 3.2.4. Pozbawienie prawa do zasiłku chorobowego * 3.2.5. Wysokość zasiłku chorobowego * 3.3. Świadczenie rehabilitacyjne * 3.3.1. Przesłanki prawa do świadczenia * 3.3.2. Okres pobierania i wysokość świadczenia * 3.4. Zasiłek wyrównawczy * 3.4.1. Warunki nabycia prawa do zasiłku * 3.4.2. Wysokość i okres wypłacania zasiłku * 3.5. Zasiłek macierzyński * 3.5.1. Warunki nabycia prawa do zasiłku * 3.5.2. Wysokość i okres pobierania zasiłku * 3.5.3. Zasiłek macierzyński za okres urlopu ojcowskiego * 3.6. Zasiłek opiekuńczy * 3.6.1. Warunki nabycia prawa do zasiłku * 3.6.2. Okres pobierania zasiłku opiekuńczego i jego wysokość * 3.7. Postępowanie w sprawach ustalania prawa do zasiłków i ich wypłaty * Literatura * Rozdział 4. Ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych * 4.1. Pojęcia "wypadek przy pracy" i "choroba zawodowa" * 4.2. Postępowanie w sprawach wypadków przy pracy i chorób zawodowych * 4.2.1. Postępowanie w sprawach z zakresu wypadków przy pracy * 4.2.2. Postępowanie w sprawach z zakresu chorób zawodowych * 4.3. Zakres podmiotowy ubezpieczenia społecznego z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych * 4.4. Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego * 4.4.1. Katalog świadczeń * 4.4.2. Świadczenia odszkodowawcze * 4.4.3. Świadczenia zasiłkowe * 4.4.4. Świadczenia rentowe oraz dodatki do tych świadczeń * 4.5. Zasady ustalania wysokości składki na ubezpieczenie wypadkowe * 4.6. Prewencja wypadkowa i zasady jej finansowania * Literatura * Rozdział 5. Emerytury i renty z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych * 5.1. Zakres świadczeń z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych * 5.2. Warunki nabycia prawa do świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego * 5.2.1. Przesłanki nabycia prawa do świadczeń * 5.2.2. Pojęcie okresów składkowych i nieskładkowych * 5.2.3. Wniosek o ustalenie prawa do świadczeń * 5.3. Emerytury * 5.3.1. Emerytury dla osób urodzonych przed rokiem 1949 * 5.3.2. Emerytury dla osób urodzonych w latach 1949-1969 * 5.3.3. Emerytury dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze * 5.3.4. Emerytury dla osób urodzonych po roku 1969 * 5.3.5. Kapitał początkowy * 5.3.6. Odrębne formy świadczeń emerytalno-rentowych * 5.4. Renty z tytułu niezdolności do pracy i renta rodzinna * 5.4.1. Pojęcie i rodzaje niezdolności do pracy * 5.4.2. Przesłanki nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy * 5.4.3. Renta szkoleniowa * 5.4.4. Renta rodzinna * 5.4.5. Waloryzacja świadczeń * 5.4.6. Zasiłek pogrzebowy * 5.5. Zasady przyznawania i wypłaty świadczeń * 5.5.1. Właściwość organów orzekających * 5.5.2. Decyzje w sprawach świadczeń * 5.5.3. Ustanie prawa do świadczeń * 5.5.4. Wstrzymanie prawa do świadczeń * 5.5.5. Postępowanie sądowe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych * Literatura * Rozdział 6. Organizacja i funkcjonowanie funduszy emerytalnych * 6.1. Drugi (kapitałowy) filar systemu emerytalnego w Polsce * 6.1.1. Otwarty Fundusz Emerytalny jako instytucja wspólnego inwestowania na cel emerytalny * 6.1.2. Członkostwo w Otwartym Funduszu Emerytalnym * 6.1.3. Składki na Otwarty Fundusz Emerytalny * 6.1.4. Funkcjonowanie Otwartego Funduszu Emerytalnego * 6.1.5. Powszechne Towarzystwo Emerytalne jako instytucja zarządzająca OFE * 6.1.6. Działalność lokacyjna OFE * 6.1.7. Ocena wyników inwestycyjnych OFE * 6.2. Obowiązki informacyjne i nadzór nad OFE * 6.2.1. Obowiązki informacyjne OFE * 6.2.2. Nadzór nad OFE * 6.2.3. Przegląd funkcjonowania systemu emerytalnego - aspekt kapitałowy * 6.3. Wypłata środków z OFE * 6.4. Świadczenia emerytalne ze środków kapitałowych * 6.4.1. Ogólne reguły ustalania świadczeń emerytalnych według zasady zdefiniowanej składki * 6.4.2. Formy organizacyjne wypłat emerytur kapitałowych * 6.4.3. Wypłata emerytury uwzględniającej uprawnienia kapitałowe * 6.5. Pracowniczy fundusz emerytalny * Literatura * Rozdział 7. Pracownicze programy emerytalne, indywidualne konta emerytalne oraz konta zabezpieczenia emerytalnego * 7.1. Trzeci filar zabezpieczenia emerytalnego * 7.2. Formy pracowniczego programu emerytalnego * 7.3. Podmioty pracowniczego programu emerytalnego * 7.4. Tworzenie i likwidacja pracowniczego programu emerytalnego * 7.4.1. Zakładowa umowa emerytalna * 7.4.2. Deklaracja przystąpienia do programu emerytalnego * 7.4.3. Rejestracja pracowniczego programu emerytalnego * 7.4.4. Likwidacja pracowniczego programu emerytalnego * 7.5. Składka z tytułu uczestnictwa w pracowniczym programie emerytalnym * 7.5.1. Składki podstawowa i dodatkowa * 7.5.2. Zawieszenie odprowadzania składek podstawowych * 7.6. Zwrot i wypłata środków z pracowniczego programu emerytalnego * 7.6.1. Zwrot środków * 7.6.2. Wypłata zgromadzonych środków * 7.6.3. Wypłata transferowa * 7.7. Indywidualne konta emerytalne * 7.7.1. Formy IKE * 7.7.2. Umowa o prowadzenie IKE * 7.7.3. Osoby uprawnione do gromadzenia środków na IKE * 7.7.4. Limit środków zgromadzonych na IKE * 7.7.5. Wypłata, wypłata transferowa oraz zwrot środków zgromadzonych na IKE * 7.8. Indywidualne konta zabezpieczenia emerytalnego * 7.8.1. Formy IKZE * 7.8.2. Umowa o prowadzenie IKZE * 7.8.3. Osoby uprawnione do gromadzenia środków na IKZE * 7.8.4. Limit środków zgromadzonych na IKZE * 7.8.5. Wypłata, wypłata transferowa oraz zwrot środków zgromadzonych na IKZE * Literatura * Rozdział 8. Ubezpieczenie społeczne rolników * 8.1. Geneza ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych * 8.2. Zasady organizacji ubezpieczenia społecznego rolników * 8.3. Zakres podmiotowy ubezpieczenia społecznego rolników * 8.3.1. Podmioty ochrony ubezpieczeniowej * 8.3.2. Ubezpieczenie obowiązkowe * 8.3.3. Ubezpieczenie dobrowolne * 8.4. Świadczenia z ubezpieczenia społecznego rolników * 8.4.1. Świadczenia wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie * 8.4.2. Świadczenia z ubezpieczenia emerytalno-rentowego * 8.4.3. Ocena obowiązujących rozwiązań * 8.5. Finansowanie ubezpieczenia społecznego rolników * Literatura * Rozdział 9. Koordynacja krajowych systemów zabezpieczenia społecznego w Unii Europejskiej * 9.1. Pojęcie i zasady ogólne unijnej koordynacji zabezpieczenia społecznego * 9.1.1. Pojęcie unijnej koordynacji zabezpieczenia społecznego * 9.1.2. Zasady unijnej koordynacji zabezpieczenia społecznego * 9.2. Zakres podmiotowy unijnej koordynacji zabezpieczenia społecznego * 9.3. Zakres przedmiotowy unijnej koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego * 9.3.1. Systemy świadczeń objęte unijną koordynacją * 9.3.2. Systemy świadczeń wyłączone z zakresu unijnej koordynacji * 9.4. Skutki włączenia polskiego systemu zabezpieczenia społecznego w ramy unijnej koordynacji * Literatura * Rozdział 10. Wybrane zagadnienia ubezpieczeń społecznych w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego * 10.1. Uwagi ogólne * 10.2. Właściwy tytuł do ubezpieczeń społecznych * 10.3. Zawieranie umów o pracę w celu uzyskania ochrony ubezpieczeniowej * 10.4. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne * 10.5. Zasady opłacania składek na ubezpieczenia społeczne * 10.6. Stosowanie Ordynacji podatkowej w systemie ubezpieczeń społecznych * 10.7. Nabycie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy * 10.8. Nabycie prawa do emerytury * 10.9. Wcześniejsze emerytury. Emerytury pomostowe * 10.10. Nabycie prawa do renty rodzinnej * 10.11. Ustalanie wysokości emerytur * 10.12. Prawo do świadczeń w ustawie zasiłkowej * 10.13. Podstawa wymiaru świadczeń z ustawy zasiłkowej * 10.14. Brak lub utrata prawa do świadczeń z ustawy zasiłkowej * 10.15. Przyczyna zewnętrzna nagłego zdarzenia i jego związek z pracą * Literatura