Samorząd terytorialny jest ideą i instytucją prawną doskonaloną przez prawie 200 lat w nauce prawa administracyjnego wielu krajów europejskich. Publikacja stanowi nowe, oryginalne ujęcie jego istoty. Autorka wskazuje na najważniejsze problemy, z którymi samorząd ten będzie się borykać w XXI w., eksponuje uniwersalność niektórych - niesłusznie zapomnianych - idei leżących u jego podstaw, a także odnosi je do obecnej krytyki decentralizacji.

Uwagi wstępne, cel i metoda pracy | str. 9 * Rozdział 1 * Poglądy głównych twórców samorządu terytorialnego oraz ich kontekst historyczny i kulturowy – w poszukiwaniu współczesnej inspiracji | str. 29 * 1.1. „Ojcowie samorządu” – uzasadnienie wyboru | str. 29 * 1.2. Jean-Jacques Rousseau – gmina „starsza od państwa” i naturalne prawa jej mieszkańców | str. 33 * 1.3. Baron Heinrich vom Stein – uniwersalna idea reformy państwa – współudział i współodpowiedzialność | str. 36 * 1.4. Alexis de Tocqueville – wolna gmina podstawą wolnych społeczeństw | str. 42 * 1.5. Rudolf von Gneist – samorząd jako uzupełniający system realizacji woli państwowej, państwo jako zbiorowy obowiązek | str. 43 * 1.6. Lorenz von Stein – samorząd jako społeczny obszar wolności, narodziny nadzoru | str. 46 * 1.7. Paul Laband – samorząd jako forma samoograniczenia się państwa dla sprawnego administrowania, ku pozytywizmowi prawniczemu | str. 49 * 1.8. Tadeusz Bigo – celowe rozproszenie władzy państwowej a związki publicznoprawne | str. 52 * 1.9. Aleksander Kroński – samodzielny zarząd osób bezpośrednio zainteresowanych | str. 57 * 1.10. Stanisław Kasznica – prekursor partycypacji oraz uznania roli innowacji społecznych | str. 59 * 1.11. Adolf Gasser – samorząd terytorialny „ratunkiem dla Europy” | str. 63 * Rozdział 2 * Główne fazy rozwoju idei samorządu terytorialnego | str. 67 * 2.1. Uwagi wstępne | str. 67 * 2.2. Lata 1809–1849: bunt przeciw absolutyzmowi | str. 68 * 2.3. Lata 1850–1914: stabilizacja idei i praktyki, wielkie debaty europejskie | str. 71 * 2.4. Lata 1918–1939: samorząd wobec nowych zadań i wyzwań: Wielkiego Kryzysu i narastającego totalitaryzmu | str. 72 * 2.5. Lata 1945–1988: odmienne losy samorządu na Wschodzie i Zachodzie Europy po II wojnie światowej w świetle doktryny prawa administracyjnego | str. 81 * 2.5.1. Europa Środkowa i Wschodnia – narzucony kres samorządu, triumf centralizacji | str. 81 * 2.5.2. Wolny Zachód Europy – rozwój teorii samorządu i jego europeizacja | str. 89 * 2.5.2.1. Samorząd terytorialny w odbudowie demokratycznej legitymacji władzy publicznej | str. 90 * 2.5.2.2. Rozwój teorii samorządu i jego europeizacja | str. 95 * 2.5.2.3. Idea prywatyzacji zadań publicznych i jej konsekwencje dla podstaw teorii samorządu | str. 99 * 2.5.2.4. Pojęcia samorządu wobec ofensywy nowych teorii administracji | str. 119 * 2.6. Lata 1989–2001: odrodzenie samorządu terytorialnego jako część procesu transformacji ustrojowej – w poszukiwaniu ustroju optymalnego | str. 122 * 2.6.1. Samorząd terytorialny jako fi lar demokratycznego państwa prawnego w świetle nauki prawa administracyjnego | str. 124 * 2.6.2. Konstytucyjna gwarancja samorządu terytorialnego i jej znaczenie w stabilizacji ustrojowej administracji | str. 128 * 2.7. Lata 2001–2018: samorząd współczesny – ku europeizacji | str. 129 * Rozdział 3 * Fundamenty aksjologiczne samorządu terytorialnego | str. 133 * 3.1. Pomocniczość – powstanie i ewolucja idei | str. 133 * 3.1.1. Źródła koncepcji – katolicka nauka społeczna w obronie podmiotowości | str. 133 * 3.1.2. Pomocniczość w zarządzaniu lokalnym Europy – uzasadnienie teoretyczne | str. 137 * 3.1.3. Kryzys idei pomocniczości jako mechanizmu ochronnego i jej odrodzenie | str. 138 * 3.1.4. Pomocniczość jako idea na trudne czasy i uniwersalność jej zastosowania | str. 147 * 3.2. Decentralizacja | str. 150 * 3.3. Decentralizacja jako ustrojowa zasada podstawowa | str. 161 * 3.4. Demokracja | str. 162 * 3.4.1. Demokratyczna organizacja samorządu | str. 162 * 3.4.2. Demokratyczna kontrola samorządu | str. 176 * 3.4.3. Demokratyczna legitymacja samorządu | str. 181 * Rozdział 4 * Samorząd w państwie współczesnym | str. 195 * 4.1. Uwagi wstępne | str. 195 * 4.2. Samorząd terytorialny a parlament | str. 200 * 4.3. Samorząd terytorialny a sądownictwo | str. 209 * 4.4. Samorząd terytorialny a administracja rządowa jako część władzy wykonawczej | str. 211 * 4.5. Pojęcie władztwa administracyjnego | str. 213 * 4.6. Erozja władztwa samorządu terytorialnego | str. 220 * 4.6.1. Depopulacja i nomadyzacja | str. 221 * 4.6.2. Deindustrializacja a specjalne strefy ekonomiczne | str. 225 * 4.6.3. Prywatyzacja i jej ograniczenia | str. 227 * 4.6.4. Uspołecznienie a rezonans społeczny | str. 231 * 4.6.5. Recentralizacja i jej ideologiczne uzasadnienia | str. 234 * 4.7. Konsekwencje teoretyczne zmian | str. 236 * Rozdział 5 * Samorząd czasów przełomu | str. 243 * 5.1. Globalizacja i odmiejscowienie administrowania na poziomie lokalnym i ponadlokalnym | str. 243 * 5.2. Ofensywa cyfryzacji – wirtualne wspólnoty i ich samorządy czy wirtualne społeczności? | str. 254 * 5.3. eSamorząd w ePaństwie – perspektywy i granice | str. 264 * 5.4. Standardy samorządu terytorialnego – perspektywy gminy | str. 269 * 5.5. Samorząd terytorialny – ratunek dla Europy? | str. 292 * 5.5.1. Zaufanie i otwartość w „demokracji nieufnych” | str. 292 * 5.5.2. Bliskość i lokalność w anonimowym społeczeństwie | str. 298 * 5.5.3. Dobro wspólne w świecie eskalacji konfliktów | str. 303 * 5.5.4. Racjonalność jako płaszczyzna legitymacji działania w czasach postprawdy | str. 310 * Podsumowanie i wnioski | str. 317 * Bibliografia | str. 337